АВТОРЕФЕРАТ ДИССЕРТАЦИИ по праву и юриспруденции на тему «Теоретические проблемы криминализации»
АЗЭРБА1ЧАН РЕСПУБЛИКАСЫ М.Э.РЭСУЛЗАДЭ адына БАКЫ Д6ВЛЭТ УНИВЕРСИТЕТИ
дл]азмасы кугугунда
НАЗЬиЕВ БЭКМЭН ИЛ.ГАС оглу
КРИМИНАЛЛАШДЫРМАНЫН НЭЗЭРИ ПРОБЛЕМЛЭРИ
12.00.08 - Чина]эт Ьугугу, криминолоки|а, ислаЬ-эмэк Ьугугу
Ьугуг елмлэри намизэди алимлик дэрэчэси алмаг учун тэгдим едилмиш диссертаси]аньш
АВТОРЕФЕРАТЫ
БАКЫ - 2000
Иш М.Э.Рэсулзадэ адына Бакы Девлэт Университетиндэ jepинэ ]стирилмишдир.
Елми рэЬбэр: Ьугуг елмлэри доктору, профессор
И.М.РЭЫ1МОВ
Рэсми оппонентлэр: Ьугуг елмлэри доктору
Ь.С.ГУРБАНОВ
Ьугуг елмлэри намизэди, ДОС. Р.Э.ШЭМСИЗАДЭ
Апарычы муэссисэ — Азэрба]чан Республикасынын
Али МеЬкэмэси
Мудафиэ «¿^Р » --¿-С-^у 2000-чи ил саат М.Э.Рэсулзадэ адына Бакы Девлэт Университетиндэ, Бирдэфэлик Ихтисаслашдырылмыш Шуранын ичласында кечирилэчэкдир.
Унван: Бакы, 370145, акад.З.Хэлилов кучэси, 23, М.Э.Рэсулзадэ адына Бакы Девлэт Университети.
Диссертаода илэ М.Э.Рэсулзадэ адына БДУ-нун китабхана-сында таныш олмаг олар.
Автореферат » 2000-чи илдэ
кендэрилмишдир. '
Бирдэфэлик Ихтисаслашдырылмыш л ./л
Шуранын елми катиби, Ь.е.н., досент/7^^^ И.С.АББАСОВА .
ИШИН УМУМИ ХАРАКТЕРИСТИКАСЫ
ТЭДГИГАТ ИШИНИН АКТУАЛЛЫГЫ. Азэр-ба]чан Рсспубликасында кениш Ьугуги ислаЬатлар апа-рылдыгы бир деврдэ чина]эт Ьугуги ауасэтин хусуси^эти ичтимаи мунасибэтлэр учун бejYк ичтимаи-тэЬлукэли олан эмэллэр терэтмиш шэхслэрэ гаршы ардычыл ола-раг чина]эт чэза тэдбирлэринин тэтбиг олунмасындан ибарэтдир. 1ени чишуэт ганунверичилщинин Ьазырлан-масы во гэбул едилмэси деврундэ криминаллашдырма проблеми Ьугуг елминин даЬа чох диггэт мэркэзинэ вэ елми тэдгигатларын перспектив вэзифэсинэ чеврилир. Чина]эт сатылан эмэллэр узрэ чина]эт-Ьугуги гадаганын муэцэн олунмасы Ьаггында конкрет тэклифлэрин ишлэ-ниб Ьазырланмасы бутевлукдэ криминаллашдырма проб-лемини нэзэри чэЬотдэн арашдырманы зэрури вэ акту ал проблема чевнрир.
Читуэткарлыгла мубаризэдэ муЬум васитэ ккми чина]от чэзасынын ролу ичтимаи иакишафыи тэлэбатына чаваб верэн чинатэт ганунверичилгушшн мэзмунунун оп-тималлашмасы зэрурэтини муэ^'ои едир. МэЬз буна керэ дэ Азэрба]чан Республикасынын ¡енм чина]от ганунвери-чшпуинин Ьазырланмасы эмэлин криминаллашдырылма-сынын бир сыра мурэккэб проблемлэринин Ьэлли, вэ-тэтщашларын бу ве ja дикэр ичтимаи тэЬлукэли давра-нышынын Ьэлли, вэтэндашларын бу вэ ]а дикэр ичтимаи тэЬлукэли давраныш формаларынын чина]эт вэ чэзалан-малы эмэл Ьесаб едилэн сырасына аид едилмэси (криминаллашдырма) вэ ]а гуввэдэ олан чина]эт гануну илэ нэзэрдэ тутулмуш бэ'зи эмэллэрин чина]эт са]ылмамасы (эмэлин криминаллыгынын арадан галдырылмасы) илэ баглы олан сонракы дискусси]а вэ елми-тэдгигат ишлэри-
нин актуаллыгыны шэртлэндирир. Инзибати хэтаны чи-на]эт эмэлшздэн нэ ajыpыp, елэчэ дэ хэта вэ чина]эт эмэлини даЬа дэгиг вэ эсасландырылмыш шэкилдэ фэрглэндирмэ]э имкан верэн эламэтлэри дурустлэшдир-мэк мэсэлэсинэ бир даЬа мурачиэт eтмэjи мэгсэдэу^гун Ьесаб едирик.
Ганунда чина]эткарлыга гаршы мубаризэдэ оптимал чина]эт Иугуги тэ'сиретмэ тэдбирлэри системинин сечил-мэси вэ тэсбит олунмасына чидци елми ]анашманы тэ'мин етмэ]о имкан верэн криминал эмэллэрин елми эсасларынын вэ мугэддэм шэртлэринин ишлэниб Ьазыр-ланмасы апарылмыш тэдгигатын мэзмунуну тэшкил едир. 1аиныз криминаллашдырма нэзэри^эсини ]аратмагла чи-н^эт эмэллэринин а]ры-а]ы невлэри илэ мубаризэ апар-мог ефераснка ганун]аратманын бир сыра тэтбиги вози-фолорннп Ьэлл етмэк мумкундур. Е]ни заманда чишуэт-карлыгла мубаризо практикасынын инди гуввэдэ олан чинарт гапупверичнл^инин тэтбиги эсасында е]рэнил-мзси криминаллашдырма проблеминин бир чох нозэри проблемлэрини Ьэлл етмэ]э вэ бунунла да кэлэчэк чинами- мэчэллэсинин моделини билапаситэ ]аратмага имкан верор. Ьэмчшшн, нэзэрэ алмаг лазымдыр ки, чина]эт-Ьу-гугн тэ'сиретм-энин (криминаллашдырма) муэ^эн олунма-сы бир сыра Ьугуги, сосиал, нсихоложи вэ дикэр нэтичэ-лэр терэдэн бе]ук си)аси оЬэми^этли адцымдыр. Ичти-маи мунасибэтлэрин инкишафына Ьэмин амиллэрин тэ'сиринин е]рэнилмэси вэ гтумэтлэндирилмэси чина]эт ганунверичилруи сферасында эн ]уксэк дэрэчэдэ елми тэ'мината еЬтщачы олан Ьугуцаратма механизминин тэк-миллэшдирилмэси проблеминин Ьэлл олунмасы joлyндa муЬум мэрЬэлэдир. Бу мурэккэб проблемин елми чэЬэт-дэн ишлэниб Ьазырланмасы чина] от мэс'улицэти вэ чэза Ьаггында муасир деврун тэлэблэри бахымындан чина]эт
ауасотинин Ьэ]ата кечирилмэси сэви^'эсинин ]уксэлдил-мэси зэрурэти илэ муэцэн олунур. Бунунла элагэдар ола-раг девлэтин чина^эт-Ьугуги сщасэтинин Ьэ]ата кечирил-мэсинин эн муЬум истигамэти олан криминаллашдырма проблеминин тэдгиг олунмасынын актуаллыгы Ьеч бир шубЬэ догурмур. Ону да гещ едэк ки, криминаллашдырма проблеминин тэдгиг олунмасы нэинки нэзэри, Ьэтта би-лаваситэ практики эЬэми^этэ маликдир, чунки чина]эт-карлыгла мубаризэдэ иштирак едэн бутун органларын фэал1щэти эмэлин криминаллашдырылмасы сэви^эсин-дэн асылыдыр. Чипа]от Иугуг сщасэтинин елми эсаслары-нын, сон отуз илдэ инкишафы чина]эт-Ьугуги гадаганы криминаллашдырманын вэ эмэлин криминаллыгынын арадан галдырылмасынын сосиал чэЬэтдэн шэртлэнмэси проблемлэринин хе]ли тэдгиг олунмасы илэ сэчгщэлэ-нир. Бу проблемэ муэллифлэрдэн М.М.Баба]евин, И.М.Гал-перинин, П.СДакелин, Н.И.Загородниковун, Г.А.Злобинин, H.A.Бeлjajeвин,B•H.Kyдpaвтceвин, А.И.Коробе]евин, С.Г.Ке-линанын, Н.И.Мурзиловун, А.Наумовун, И.И.Исма]ыловун, Ф.С.Сэмэндэровун вэ башгаларынын эсэрлэри Иэср олун-мушдур. ШубЬосиз, Ьэмин муэллифлэрин эсэрлэри чина-]эт-Ьугуги гадаганын эсаслары барэдэ елми тэсэввурлэрин инкишафына кемэк етмишдир. Бунунла jaнaшы бу саЬэ-дэ елми арашдырмалары битмиш Ьесаб етмэк дузкун ол-мазды. Чина]эт-Ьугуги гадаганын муэ^эн олунмасы имка-ныны, рлверилмэсинин мэгсэдэу]гунлугуну шэртлэнди-рэн амиллэрин ашкара чыхарылмасы илэ баглы олан мэ-сэлэлэр Ьэлэ дэриндэн вэ Ьэртэрэфли ишыгландырыл-мамышдыр. Хусусэн эмэлин криминаллашдырылмасы-нын эсаслары, шэртлэри вэ принсиплэринин нэзэрдэн кечирилмэсинэ еЬптуач вардыр. Муасир доврдэ эмэлин криминаллашдырылмасынын башлыча инкишаф ме_]'ллэ-
рини вэ перспективлэрини тэЬлил етмэк вахты да чат-мышдыр.
ТЭДГИГАТЫН МЭГСЭД ВЭ ВЭЗИФЭЛЭРИ.
Диссертасща ишинин мэгсэди эмэлин криминаллашды-рылмасы просесинин сосиал чэЬэтдэн шэртлэнмэси вэ чина]эт ганунверичилщинин тэкмиллэшдирилмэси узРэ тэклифлэри эсасландырылмасы бахымындан ганунвери-чшшк фэалиуэтинин оптималлыгыны е]рэнмэкдир. Бу мэгсэд тэдгигат гаршысында го]улан ашашдакы вэзифэ-лэрдэ конкретлэшдирилир: 1) чина]эт сщасэтинин инки-шаф м^линин тэИлили; 2) муасир шэраитдэ чина]эт си-jacэтинин Ьэ]ата кечирилмэси просесиндэ криминаллаш-дырманын ]сри вэ ролунун ашкар олунмасы; 3) эмэлин криминаллашдырмасынын эсаслары, шэртлэри вэ прин-сиплэринин нэзэри чэЬэтдэн арашдырылмасы; 4) ]спи чинajэт мэчэллэсинин Ьазырланмасы илэ элагэдар ола-раг криминаллашдырманын инкишаф ме]ллэринин вэ перспективлэринин тэЬлили.
ТЭДГИГАТЫН МЕТОДОЛОКШАСЫ ВЭ МЕ-ТОДИКАСЫ. Диссертасща ишинин методолокщасы вэ нэзэри эсасларыны эсас идрак методу кими диалектика нэзэрицэсинин муддэалары тэшкил едир. Муэллиф ишин jaзылмacындa Иугутшунасларын, философларын, игтисадчы-ларын вэ сосиолошарын эсэрлэриндэ экс олунан елми нэ-тичэлэрэ истинад етмишдир. Диссертасща ишиндэ муга]и-сэли Ьугуги, мэнтиш-Ьугуги, конкрет-сосиоложи тэЬлил ме-тоддарындан истифадэ едилмишдир. Практики материал-лардан кениш мифсда истифадэ олунмушдур.
ТЭДГИГАТ ИШИНИН ЕЛМИ 1ЕНИЛШИ ондан ибарэтдир ки, гуввэдэ олан чина]эт ганунверичилщинин,
Ьугуг эдебицатынын, Ьугуг муЬафизэ органларынын Ьугуг тэтбигетмэ практикасынын тэЬлили эсасында Ьазырки ишдэ илк дэфэ олараг мустэгил девлэтимиздэ чина]эт сруасэтинин Ьэ]ата кечирилмэсинин истигамэти кими криминаллашдырманын конспетуал-нэзэри вэ сосиал сэпкилэринин комплекс шэкилдэ аращдырылмасына чэЬд кестэрилмишдир. Апарылан арашдырмалар нэтичэ-синдэ мудафиэ]э ]енилик унсурунэ малик олан ашагыда-кы муддэалар чыхарылмышдыр:
1. Чина]эт сщасэти - чина]эткарлыгла мубаризэ са-Ьэсиндэ сосиал сщасэтин бир Ьиссэси кими ашагыдакы-лардан ибарэтдир: а) чина]эт-Ьугуги сщасэт; б) чипарт-просессуал афсэт; в) чина]эт ичра сщасэти.
2. Криминаллашдырма девлэтин эмэли чина]эт вэ чэзаланмалы эмэл са]ылмасы узрэ чина]эт-Ьугуги си]асэ-тидир. Криминалашдырма - девлэтин чина]от Ьугуги сфе-расыны тэшкил едир вэ демэли, Ьугугун бу саЬэсиндэ га-нущармаг ишинэ бирбаша аиддир вэ онун учун биринчи дэрэчэли э1шм1щэтэ маликдир.
3. Эмэлин криминаллашдырылмасы барэдэ гэрар гэбул едилэркэн бу вэ ]а дикэр эмэлин чишуэт эмэллэ-ри сырасына аид едилмэсини нэзэрдэ тутан чина]эт-Ьу-гуги гадаганын эсасларыны вэ шэртлэрини фэрглэндир-мэк лазымдыр.
4. Эмэлин криминаллашдырылмасы Ьаггында бу кун гэбул едилэн гэрарын кэлэчэк нэтичэлэринин габаг-чадан хэбэр верилмэси проблеми (даЬа догрусу прогноз-лашдырма проблеми) бу кун сон дэрэчэ актуал проблем-дир.
5. Гуввэдэ олан чина]эт ганунверичилщинин вэ онун ичтимаи-тэЬлукэли эмэллэр илэ мубаризэдэ тэтби-ги практикасынын тэЬлили кестэрир ки, перспективдэ ]ени чина]эт мэчэллэсинин Ьазырланмасында биз бэ'зи
эмэллэрин криминаллашдырылмасы _рлу илэ кетмэли олачагыг.
ТЭДГИГАТ ИШИНИН ПРАКТИКИ ЭЬЭМШ-1ЭТИ ондан ибарэтдир ки, гуввэдэ олан чишуэт ганунве-ричилщинин тэкмиллэшдирилмэси узрэ конкрет тэклиф-лэр верилир. Диссертасща ишиндэ ирэли сурулэн нэзэри мудцэалардан республиканын ]ени чина]эт мэчэллэсинин Ьазырланмасында, елэчэ дэ чина]эт Ьугугу вэ чина]эт Ьу-гуг с и] ас эти курсу узрэ муЬазирэлэр охумагда вэ семинар мэшгэлэлэри апармагда истифадэ олуна билэр.
ТЭДГИГАТ ИШИНИН НЭТИЧЭЛЭРИНИН АП-РОБАСШАСЫ. Диссертасща ишинин эсас муддэалары вэ нэтичэлэри ез эксини нэшр олунан эсэрлэрдэ, о чум-лэдэн "Эмэлин криминаллашмасынын нэзэри мэсэлэлэ-ри" адлы монографщада тапмышдыр. Тэдгигат ишиндэ чина]эт ганунверичилщинин тэкмиллэшдирилмэси узрэ верилэн тэклифлэр ганун ла]иЬэлэринин Ьазырланмасын-да истифадэ олунмаг учун республиканын Милли Мэчли-синэ кендэрилмишдир.
ДИССЕРТАСШАНЫН СТРУКТУРУ. Диссерта-си]а киришдэн, доггуз параграфы бирлэшдирэн уч фэ-силдэн, нэтичэ вэ истифадэ олунан эдэбгщат сщаЬысын-дан ибарэтдир.
ИШИН МЭЗМУНУ
Диссертаауа ишинин кириш Ьиссэсиндэ тэдгига-тын актуаллыгы эсасландырылыр, мэгсэд вэ вэзифэлэри формулэ едилир, методолоктуа вэ методикасы характери-
зэ олунур, онун елми jeumrajn вэ алынан нэтичэлэрин практики shBMHjjeTH ашкар едилир.
"Криминаллашдырма чипа]о m сщасэтинин ha-jama кечирилмэси усулу кими" адланан диссертаауа ишинин биринчи фэсли 4HHajeT hyryr cnjacoTii, крими-наллашдырманын afuiajbiuibi вэ маЬи^этинэ hecp едил-мишдир. Диссертаси]ада rejfl олунур ки, эмэлин крими-наллашдырылмасы чина]эт сщ'асэтинин мэркэзи мэсэлэ-лэриндэн биридир. Бу, о демэкдир ки, эмэлин криминал-лашдырылмасына мэнсуб олан jep бизим 4nnajoT hyryr си]'асэти aitrrajbiiHbiiibi нечэ баша душмэ]имиздэн асылы олараг муэцэн олуна билэр. Ишдэ reja олунур ки, чина-jGT hyryr сгуасэти анла]ышына тэ'риф вермэк саЬэсиндэ мухтэлиф ]анашмалар мевчуддур. Бу саЬэдэ ики ифрат елми мевге^ин олмасы кестэрилир. Муэллифлэрин бир гисми Ьэмин анла]ышы кениш tueph едэрэк чина]эт hy-ryry сферасына нэинки хусуси тэдбирлэри (криминалис-тик, 4imajaT-hyryrH, чина]эт-просессуал, чишуот-ислаЬ), Ъэтта сырф сосиал характерли тэдбирлэри (иггисади, идеоложи, тибби вэ и.а.) тэдбирлэри дахил едирлэр.1 Муэллифлэрин дикэр гисми исэ 4HHaj9T-hyryr ауасэтинин мэзмунуна чина]эткарлыгла мубаризэдэ jannbi3 чина]эт, чина]эт-просессуал вэ ислаЬ-эмэк нормалары илэ низама салынан хусуси тэдбирлэри аид едирлэр2. Бунунла элагэ-
1 Бах: Герцензон право и социология. M., 1970. Стручков H.A. Исправительно-трудовое право. Проблемы общей части. М. 1984, За-городников Н.И. Советская уголовная политика. М. 1979; М.И.Ковалев, А.Воронин. Криминология в уголовная политика. Свердловск, 1980 вэ башгалары.
2 Бах: Исмаилов И.А. Преступность и уголовная политика. Баку, 1990; Бородин C.B. Теоретические проблемы советской уголовной политика. В кн: XXV съезд КПСС и дальнейшее укрепление социалистической законности. М.1977.
дар олараг диссертаауада белэ бир фикир ирэли сурулур ки, чина]эт hyryr сщасэти анла]ышыны кениш шэрЬ ет-мэклэ биз девлэтин сосиал ауасотини rejpH-иради олараг чHimjэткарлыгла мубаризэ cnjacoTH илэ е]нилэш-диририк. Она керэ дэ умуми сосиал характерли тэдбир-лэри MHHajsT-hyryr сщасэти чэрчивэсиндэн кэнара чы-хартмаг, чина]эт сщасэтинэ исэ ]алныз чина]эткарлыга гаршы билаваситэ мубаризэ] э ]енэлмиш тэдбирлэри сах-ламаг лазымдыр. Экс тэгдирдэ сосиал cnjacoT вэ онун тэркиб Ьиссэси олан чина] от hyryr сnjасэти гаршысында дуран ho гиги мэгсэд вэ вэзифэлэр тэЬриф олунар. Биз 4HHaj3T-hyryr сщасетини довлэтин чина]эткарлыгла мубаризэ сферасындакы сщ'асэт, Ьэмин си]асэти ез невбэсин-дэ девлэтин сосиал сщасэтинин тэркиб Ьиссэси кими баша душурук. Девлэтин сосиал сщ'асэтинин чина]откар-лыгла мубаризэ васитэси кими тэтбиг олунан хусуси Ьу-гуш тэдбирлэр Ьиссэси чшиуэт-Ьугуг cnjacoTii адданыр.
hyryr одэбгщатында криминаллашдырма анла]ышы-нын мухтэлиф тэ'рифлэринэ раст кэлмэк олар. Бутун Ьэмин тэ'рифлэри принсип е'тибари илэ нисби олараг уч мустэгил KOHcencnjaja мунчэр етмэк олар. Биринчи кон-сепси]анын тэрэфдарлары криминаллашдырма aiuiajLiiiibi-ны кениш шэрЬ едэрэк, Ьэмин анла]ыш алтында нэинки ганунда ]ени чина]эт тэркиблэринин муэ^эн эламэтлэри-нин тэтбиг олунмасыны, Ьэтта мевчуд тэркиблэр чэрчи-вэсиндэ санкси]аларын jyxapbi Ьэдлэринин артырылмасы-ны баша душурлэр (Галиакбаров P.P., Коробеев Н.И., Усс А.В., Голик J.B.). Икинчи консспауаын тэрэфдарлары криминаллашдырма анла]ышынын тэ'рифинэ даЬа чох эн'энэви чэЬэтдэн jaiiauiapar криминаллашдырманы бу вэ ja дикэр нев Ьэрэкэтин (Ьэрэкэтсизлщин) чина] от шэклиндэ муэ^эн олунмасы (Злобин Г.А., Келина С.Г.) вэ ja "MyojjBH ичтимаи-тэЬлукэли е'лан олунмасы" (Заго-
родников Н.И.), "муэуэн ичтимаи-тэЬлукэли эмэллэрин чина]эт сырасына аид едилмэси" (Бел]а]ев Н.А.) кими баша душурлэр. Зэнн едирик ки, hep ики консепсща Myej-jBH чатышмамазлыглардан хали дфщдир. Ьэмин консеп-сщалардан биринчиси криминаллашдырманын чэрчивэ-сини xejjTH ]'ункуллэигдирир. Икинчи KOHcencnja исэ сон нэтичэлэрэ даЬа чох диггэт jerapnp вэ онун тэрэфдарла-ры ]аддан чыхарырлар ки, криминаллашдырма тэкчэ бу вэ ja дикэр эмэлин чина]эт вэ чэзаланмалы эмэл cajbm-масы, h угу га зидд эмэлэ аид едилмэси факты дерт, Ьэм дэ Иаким ичтимаи мунасибэтлэр учун тэЬлукэ терэдэн фэрди давраныш актларын невлэринин ашкар олунмасы-нын сосиал-Ьугуш просесидир. Учунчу консепсщанын тэрэфдарлары криминаллашдырманы Ьэм сосиал, Ьэм дэ hyrym просес кими муэ^эн едирлэр (1аковлев A.M.). Диссертант белэ бир елми мевгедэн чыхыш едир ки, криминаллашдырма - девлэтин эмэли чина]эт вэ чэзаланан эмэл Ьесаб етмэси узрэ чишуэт hyiyr сгуасэтидир.
Диссертасщ'а ишинин икинчи фэсли криминаллашдырманын эсасларына, шэртлэринэ вэ принсиплэринэ hocp олунмушдур. Бутун криминаллашдырма нэзэри|]эси-нин мэЬэк дашы чина]эт Ьугуги гадаганын эсасы пробле-мидир, даЬа догрусу елэ hyryrjapaTMa амиллэридир ки, Ьэмин амиллэр эмэлин чина]эт вэ чэзаланмалы эмэл са-]ылмасынын _рл верилмэсини, имканыны вэ мэгсэдэу]-гунлугуну шэртлэндирир. Криминаллашдырманын эсасы барэдэ мевчуд фикирлэрин нэзэрдэн кечирилмэси вэ тэЬлили кестэрир ки, ja криминаллашдырманын эсасы Ьэддиндэн артыг кенишлэндирилир, сон дэрэчэ "jyicra-нир" вэ ja бу atmajbiuia чина]эт-Ьугуги гадаганын мусщэн олунмасынын jo4 верилмэси, имканы вэ мэгсэдэу]гунлугу Ьаггында гэрар гэбул едилдикдэн сонра криминаллашдырма просесини характеризэ едэн амиллэр дахил еди-
лир. Диссертант белэ гэнаэтэ кэлир ки, эмэлин крими-наллашдырылмасы просесиндэ чина]эт-Ьугуги гадаканын эсасыны вэ бу }а дикэр эмэлин чина]эт групуна дахил едилмэси барэдэ гэрар гэбул едилэркэн нэзэрэ апынма-лы олан шэртлэри фэрглэндирмэк лазымдыр.
Криминаллашдырманын эсасыны ]алныз эмэлин ичтимаи-тэ1шукэлили]и вэ онун нисби ]а]ылмасы тэшкил едир. Эмэлин криминаллашдырылмасында нэзэрэ алын-малы олан шэртлэр исэ мухтэлиф ола билэрлэр. Буна кора дэ гэрарын гэбул едилмэсинэ бу шэртлэр мухтэлиф сэви^элэрдэ тэ'сир кестэрирлэр. Шэртлэр Ьэм муЬум, Ьэм дэ икинчи дэрэчэли характер дашьуа билэрлэр. Эмэлин криминаллашдырылмасынын муЬум шэртлэринэ ашагыдакылары аид етмэк олар: а) криминал эмэллэрэ гаршы нисбэтэн jyмшaг чэза тэдбирлэри илэ мубаризэ апармашн ге]ри-мумкунлу]у; б) эЬалинин ичтимаи Ьугуги шуурунун сэвицэси.
Икинчи дэрэчэли шэртлэр ашагыдакылардыр: а) тарихи эн'энэлэр; б) чина]эт эдли^э органлары систе-минин имканы; в) чш^эт Иугуги гадаганын реализэси учун мадди еЬтуатдарын олмасы.
Диссертаси]а ишиндэ криминаллашдырманын эсасы кими эмэлин ичтимаи тэкпукэлилщинэ хусуси ]ер а]рыл-мышдыр. Ичтимаи тэИлукэлилик эмэлин чишуэтэ догру вэ ]ахуд вура билочеуи зэрэрлэ муэ^эн олунан объектив хассэсидир. Эмэлин ичтимаи-тэЬлукэлилик дэрэчэси чи-на]эт вэ хэтаны фэрглэндирмэк ме]ары кими чыхыш едир. Эмэли криминаллашдырмаг о демэкдир ки, эмэлин ичтимаи-тэЬлукэлилик дэрэчэси jYKcэк олдугуна корэ ону хэта Ьесаб етмэк олмаз. Ьэмин эмэлэ гаршы чина-]эт-Ьугуги тэ'сир тэдбирлэри тэтбиг олунмалыдыр. МэЬз буна керэ дэ криминаллашдырманын эн муЬум, Ьамы тэ-рэфиндэн гэбул олунмуш эсасы инсан давранышынын
ичтимаи-тэЬлукэли эмэл кими гсумэтлэндирилмэсидир. Диссертантын фикринчэ, эмэлин ичтимаи тэЬлукэлилик маЬицэти криминаллашдырманын эсасы кими ондан иба-рэтдир ки, емэлин конкрет невунун спесифик ичтимаи тэЬлукэлилщинин ги]мэтлэндирилмэси илэ баглы олан бутун мэсэлэлэрин даирэсини Ьэр дэфэ музакирэ вэ Ьэлл етмэк зэруридир. Эмэлин криминаллашдырылмасы-нын эсасы бир нечэ суал ]арадыр, бу чур тэЬлукэ мев-чуддурму? Ьансы ичтимаи мунасибэтлэрэ зэрэр ]етири-лир вэ бу зэрэр мэ!тз нэдэн ибарэтдир? Ичтимаи тэЬлу-кэлшпуин динамикасы нечэдир, нэ]э керэ дунэн бу тэЬлукэ барэдэ мэсэлэ орта]а чыхмырды, бу кун исэ Ьэмин мэсэлэ актуал олмушдур. Эмэлин ичтимаи-тэЬлукэлили-]я о гэдэр ]уксэкдирми ки, онун чина]эт мэчэллэсинэ да-хип едилмиш эмэллэр сырасына аид едэк вэ криминал-лашдырма]а мэ'руз галма]ан е]ни невлу эмэллэр групун-дан а]ыраг. Белэликлэ, ичтимаи тэЬлукэлилик эмэлин криминаллашдырмасынын эсасы кими идрак просесинин Ьэрэкэтинин елэ чыхыш негтэсидир ки, бурадан да чина-)эт Ьугуш гадаганын эсасландырылмасы месэлэсшшн арашдырылмасы башламалыдыр. Ьугуг елминдэ ¡алныз чина]эт эмэлинин ичтимаи тэЬлукэлилик кими мадди эламэто малик олиасы вэ ]ахуд бутун Ьугуг позунтулары-нын Ьэмин хассэ]э малик олмасы барэсиндэ мэсэлэнин Ьэлли Ьэлэ ез гэти Ьэллини тапмамышдыр. Диссертант белэ Ьесаб едир ки, ичтимаи тэЬлукэлшнуин Ьугуг позун-туларынын спесифик к^фи^эти олмасы Ьаггындакы елми бахыш Ьаким бахыш са]ыла билэр. Башга сезлэ, ичтимаи тэЬлукэлилик кате гори] асы Ьугуг позунтусунун муЬум ке]ф[щэт характеристикасыдыр. Е]ни заманда, Ьэр чур ичтимаи-тэЬлукэлилик об]ектив елчу кими эмэлин чина-]эт Ьугуги эмэлэ аид едилмэсинин эсасы ола билэр. Бу о демэкдир ки, ичтимаи-тэЬлукэлилщин ]алныз дэрэчэ вэ
характери чина]эт эмэлини хэтадан фэрглэндирмэ]э га-дирдир. Бунунла бэрабэр диссертант белэ елми мевгедэн чыхыш едир ки, ичтимаи тэЬлуколшпуин "характери" вэ "дэрэчэси" ejни антисосиал Ьадисэнин — чишуэтин уму-ми вэ а]рыча эламэтлэрини ифадэ едэн анла]ышдыр, она керэ дэ едилэн конкрет гэсд мэс'ули^эт Ьаггында норма-нын тэтбиги сэвицэсиндэ онлар ]алныз а]рылмаз вэЬдэт-дэ, мэчму Ьалда нэзэрэ алынмалыдыр.
Криминаллашдырма ики Ьалда - биринчиси типик, икинчиси исэ кифа]эт дэрэчэдэ ]а]ылмыш анти-ичтимаи эмэл формасыны еЬтива етдщи Ьалда езуну догрулда би-лэр. Бу эсасын маЬицэти ашагыдакылардан ибарэтдир. Чина]эт Ьугугу чэм1щэт вэ девлэтин фэрдин елэ ичтимаи тэЬлукэли давранышларына реаксща формаларыны низа-ма салыр ки, давранышлар Ьеч олмаса реал мумкун ол-сун, ]э'ни бэ'зи умуми ме]ллэрин вэ ганунау^гунлугун тэ-заЬуру олсун, башга сезлэ тэсадуфу Ьадисэ олмасын. Мумкун тэкрарлыг ганунунун чина]эт сырасына аид етди-_)и эмэлин зэрури хассэсидир. Диссертант белэ гэнаэтэ кэлир ки, криминаллашдырма ез Ьэчминэ корэ уч чур ола билэр: а) максимум; б) оптимал; в) минимум. Ишдэ бу ашкуьгшлар изаЬ едилир:
Максимум криминаллашдырма чина]эт сырасына чохса]лы эмеллэрин аид едилмэсинэ чэЬд кестэрилмэ-синдэ тэзаЬур тапыр. Бу чур криминаллашдырма садэчэ олараг чина]эт чэзасы Ьэдэси алтында бу вэ ]а дикэр давраныш невунун лузумсуз гадаган олунмасы демэк де-]илдир. О, Ьэм чэмицэт, Ьэм дэ Ьугуг позанын шэхсиуэ-ти учун мэнфи нэтичэлэр терэдэ билэр.
Оптимал криминаллашдырма арзу олунан нэтичэ илэ онун элдэ едилмэси кедишиндэ зэрури олан мэсрэф-лэр арасындакы балансы тэ'мин едир.
Минимум криминаллашдырма jeTupiuiMHiu зэрэр реал оларса, hyiyiy позан шэхслэрэ гаршы рвЬмдилл^э, Ьуманизмэ рлверилмэзлтуин твзаИурудур.
Диссертант зэнн едир ки, криминаллашдырманын оптимал моделини japaTMar учун арзуолунмаз Ьадисэлэрэ MHHajöT-hyryrn мэчбури^эт тэдбирлэринин вэ инзибати-Ьугуги, мулки-Ьугуги, интизам-Ьугуги, ичтимаи тэ'сиретмэ методларынын имканларыны фэрглэндирмэк лазымдыр. Аиарылан тэдгигат нэтичэсиндэ диссертасща ишиндэ фикир эсасландырылыр ки, белэ бир эмэлин криминал-лашдырылмасы Ьаггында мэсэлэни Ьэлл едэркэн, чишуэт чэзасыны эвэз едэчэк сосиал реаксщанын, дикэр hyryr позунтуларыны тэнзимлэ]'эн hyryr саЬэлэринин бутун ме-тодларыны нэзэрэ алмаг лазымдыр. Муасир hyryr нэзэ-pnjjecn вэ норма]аратма практикасы криминаллашдырманын haM ганунверичилик фэали^этинин елми чэЬэтдэн тэ'мин олунмасы, h9M дэ 4iiHaj9T hyiyry нэзэрицэси вэ сосиолокщасынын даЬа да инкишафы учун фа^алы олан тамамилэ конкрет, практики характер дашьуан принсип-лэрини ишлэ^б Ьазырламагы тэлэб едир. Диссертаауа ишиндэ криминаллашдырманын принсиплэри барэдэ мевчуд олан елми мевгелэрин Ьэртэрэфли тэЬлили вери-лир. Диссертант зэнн едир ки, криминаллашдырманын принсипи ганунда ичтимаи тэкпукэнин конкрет новуну муэ^эн едэн чинарт hyiyr нормалары ]ениликлэринэ harr газандырылмасынын елми чэЬэтдэн эсасландырыл-мыш вэ шуурлу сурэтдэ тэтбиг олунан умуми пуд ал ары вэ ме]арыдыр. Криминаллашдырманын принсиплэрини MY9jj9H едэркэн ики мовгедэн чыхыш етмэк лазымдыр: а) криминаллашдырма девлэтин эмэли чина] эти вэ чэза-ланмалы эмэл hecaö етмэси узрэ чина]эт hyryr характер дашымамалыдыр, тамамилэ конкрет олмалыдыр. Jypyny-лэн фикирлэри нэзэрэ алмагла, диссертант, криминал-
лашдырманын лринсиплэринэ - чина]эт-Ьугуги тэ'гиблэ-рэ гэнаэт, мэгсэдээдгунлуг, мэс'улиЦэтин лабудлу]у, эда-лэт принсиплэрини аид едир.
Диссертаыуа ишиндэ криминаллашдырма вэ прог-нозлашдырма проблеминэ хусуси диггэт ]етирилмишдир. Ганунверичи орган эмэлин криминаллащцырылмасы Ьаг-гында гэрар гэбул едэркэн Ьэмин норманын инсан давра-нышына нечв тэ'сир кестэрэ билэчэ]ини габагчадан те-сэввурунэ кэтирэ билмир, чунки бу вэ ]а дикэр шэраит-дэ чина]эт Ьугуги тэ'сиретмэнин кэлэчэк нэтичэлэри ба-рэдэ мувафиг информасщ^а малик олур. Она керэ дэ ганунверичи орган гэрар гэбул едэркэн эмэлин крими-наллашдырылмасы барэдэ ]алныз кечмиш вэ индики дев-рун информаауасына истигамэт кетурур. Лакин бу, дуз-кун гэрар гэбул етмэк учун кифа]эт де]илдир. Чина]эт-Ьугуги гадаганын онун гаршысында дуран мэгсэдэ наил олмасы ]олунда максимум тэ'сирли олмасы учун ганунве-ричини Ьеч олмаса ашашдакы Ьаллар барэдэ кифа]эт дэ-рэчэдэ эсасландырылмыш, дуруст вэ Ьэгиги информаа-уа илэ тэ'мин етмэк лазымдыр. а) вэтэндашларын чина]эт-Ьугуги гадала мунасибэти; б) чина]эт-Ьугуги норманын вэтэндашлара чэкиндиричи тэ'сиринин дэрэчэси. Озлу-]ундэ а]дындыр ки, ганунверичи Ьеч бир шэраитдэ Ьэмин мэсэлэлэр барэдэ дуруст вэ конкрет чаваб ала билмэз. Буна бахма]араг артыг муасир шэраитдэ ганунверичинин гэрарынын максимум дэрэчэде реал керчэклщэ ]ахын-лашмасына наил олмаг олар. Зэннимизчэ, буна чина]эт-Ьугуги гадаганын нэтичэлэринин прогнозуну вермэк ]олу илэ наил олмаг олар. Белэликлэ, биз прогнозлашдырма ироблеми илэ, ]э'ни эмэлин криминаллащцырылмасы Ьаггында бу кун гэбул олунан гэрарын кэлэчэк нэтичэ-лэрини габагчадан хэбэрвермэ проблеми илэ гаршыла-шырыг. Башга чур десэк, сеЬбэт Ьугу^аратма просесиндэ
И^'ата кечирилэн прогнозлашдырмадан кедир. О, чина]эт Ьугуг нормасынын гаршысында дуран мэгсэдэ еффектив сурэтдэ наил олмасы барэдэ прогностик информасща ал-мага имкан верэн хусуси елми метод вэ васитэлэрин тэт-биг олунмасына эсасланыр. Башга чур десэк, бу чур прогнозлашдырманын мэгсэди еффектив чинарт Ьугуг нормаларына олан тэлэбатын ашкар олунмасы, эмэлин криминаллашдырылмасынын ]ахын вэ узаг нэтичэлэри-нин елми чэЬэтдэн габагчадан хэбэр верилмэсидир. Диссертант зэнн едир ки, эмэлин криминаллашдырылмасы прогнозунун верилмэси эсасында бутев тэлэблэр системи дуру р. Ьэмин системе елмилик, практики ]енэмлик, ди-намиклик вэ ичтимаи рэ^'ин учотуну эн муЬум тэлэблэр дахилдир.
Учунчу фэсилдэ диссертант криминаллашдырма-нын инкишаф ме]ллэринин вэ перспективлэринин тэИли-лини верир. Ашагыдакы ганунау]гунлуг ашкар олунмуш-дур: ахырынчы отуз алты ил эрзиндэ криминаллашды-рылмыш эмэллэрин са]ы декриминаллашдырылмыш, ]э'ни криминаллыгы арадан галдырылмыш эмэллэр узэ-риндэ хе]ли устунлук тэшкил едир. Мэсэлэн, Азэрба]чан Республикасынын ЧМ-нин гуввэдэ олдугу деврдэ (1961 -чи ил мартын 1-дэн 1999-чу ил апрелин 1-нэ гэдэр) ]уз криминаллашдырма акты илэ эмэлин чина]эт вэ чэзалан-малы эмэл са]ылмасы муэ^'эн едилмишдир. Ерш заманда Ьэмин муддэт эрзиндэ отуз бир чэзаланмалы Ьесаб еди-лэн эмэллэрин криминаллыгы арадан галдырылмышдыр. Криминаллашдырма просеси артыг чина]эт мэчэллэси гуввэ]э миндикдэн дэрЬал сонра башланды. Белэ ки, 1961-чи илдэ чина]эт мэчэллэсинэ ]едци элавэлэр едил-ди.
Криминаллашдырма истигамэтиндэ сонракы бе]ук аддым 1962-чи илдэ атылмышдыр. Он эмэл чина]эт вэ
чэзаланмалы эмэл Ьесаб едилмишдир. Авторитар режи-мин дагылмасы, чэмнуэтин демократиклэшдирилмэси, базар иггисадицатына кечид, елэчэ дэ дикэр амиллэр чи-на]эт Ьугуги тэнзимлэмэ тэлэб едэн jeни ичтимаи муна-сибэтлэр ]аратдылар. Она керэ дэ 1991-чи илдэ е'тиба-рэн эмэлин криминаллашдырылмасынын ]ени мэрЬэлэси башланды. Эн чохса]лы элавэлэр чинajэт мэчэллэсинин 6 (тэсэрруфат чина]этлэри), (идарэчилик га]далары эле]-Ьинэ олан чина]этлэр), 10 (ичтимаи тэЬлукэсизлик вэ ичтимаи га]да эле^инэ олан чина]этлэр) фэсиллэринэ едилмишдир.
Чишуэг мэчэллэсинин шэхси^'эт эле]Ьинэ олан чи-на]отлор - V фэсли эн сабит галан фэсиллэрдэндир. Диссертант белэ гэнаэтэ кэлир ки, ]ени ичтимаи мунасибэт-лэрин чишуэт Ьугуги мудафиэсинэ олан тэлэбаты мухтэ-лиф сэбэблэр узундэн ]араныр;
- вэтэндашларын конститусион Ьугуг вэ азадлыгла-рынын кенишлэндирилмэси вэ онларын мувафиг чина-]эт-Ьугуги мудафиэ тэлэб етмэси;
- хусуси екстремал шэраитин ]аранмасы (ичтимаи-сщаси шэраит, Ьэрби вэзи^эт, девлэт мустэгилли]'и мэ-нафе]инин мудафиэ олунмасы вэ е.);
- елми-техники ингилабын инкишафы (ЕТИ);
- чина]эт мэчэллэсинэ ]ени нормалар элавэ етмэк ]олу илэ чина]этин а]ры-а]ры невлэри илэ мубаризэни кучлэндирмэк зэрурэти;
- девлэтин сосиал-си]аси режиминин дэ]ишмэси (чэми^этин демократиклэшдирилмэси, базар игтисадица-ты вэ е.).
Чемицетин демократиклэшдирилмэси, инзибати-амирлик системинин демонтажы, jeни игтисади модел ах-тарышлары чина]эт Ьу1уги мэчбури^эт тэдбирлэринин дифференсщасы ме]ли илэ сэчицэлэнэн чишуэт Ьугуг
си]асэтинин эсас истигамэтлэрини дэ габагчадан муэцэн едир. Гуввэдэ олан чинщот ганунверичилиуинин вэ ичти-маи-тэЬлукэли эмэллэрэ гаршы мубаризэдэ онун тэтбиги практикасынын тэЬлили кестэрир ки, кэлэчэкдэ jeни чина]эт мэчэллэсинин Ьазырланмасында биз бэ'зи эмэл-лэрин криминаллашдырылмасы ]олу илэ кетмэли олача-гыг. Хусусэн базар игтисадицатынын даЬа да инкишафы шэраитиндэ чидди криминаллашдырма гэрарлары гэбул олунмалыдыр. Базар кортэбишнуи дэгиг Ьугуги тэнзим-лэнмэ механизми олмадан Ьэрчмэрчлщэ вэ сосиал пар'пкуыша кэтириб чыхара билэр. Игтисади фэашщэтлэ элагэдар ичтимаи мунасибэтлэр хусуси фэсилдэ нэзэрдэ тутулмалыдыр. Чина]от ганунверичшпцинин игтисади ез-башыиалыгла мубаризэ апармасы илэ ]анашы, онун е]ни заманда ]еничэ ме]дан чыхан вэ умуми гэбул олунмуш игтисади азадлыглара зи]ан кэтирмэсинэ вермэмэк дэ чох вачибдир. Диссертант зэнн едир ки, чишуот ганунве-ричилщинин Ьэддиндэн артыг ]уксэк кэлир кетурмэ]э ге]ри-гануни шэраит ]арадан инЬисара, верки вэ банк фырылдагларына, истеЬлакчылары алдатмага гаршы мубаризэдэ тамамилэ ]ени истигамэт кетурмэси лазымдыр.
Вэтэндашларын тэшкилатларын вэ ]а девлэтин мэ-нафе]инэ ганунсуз банк фэали^эти, ге^щатсыз вэ ]а хусуси ичазэ (лисензи]а) олмадан банк операст-уалары васи-тэсилэ мадди зщан вурмасынын гаршысыны алмаг учун чина]эт Ьугуги мудафиэ зэрурэти метана чыхыр. Мутэ-шэккил чина]эткарльггла мубаризэ апармаг мэгсэдилэ ганунсуз ]олла элдэ едилмиш пул вэсаитлэринин вэ эм-лакын легаллашмасы (ачыг вэзи^этэ кечирилмэси вэ реал изэси) устундэ чина]эт-Ьугуги гадаганын муэ|]эн олун-масы мэгсэдэу]гундур. Коммерсгуа сиррини ("дахили ин-формасщаны"), муэссисэлэрин сиррини сатмаг вэ ]а
башгасына вермэк кими эмэллэр дэ криминаллашдырыл-малыдыр.
Чина]эткарлыгын структуру вэ динамикасында баш верен просеслэр, Ьугуг пудасыны, ганунчулугу тэ'мин ет-мэк, Ьугуг-муЬафизэ органларынын фэали^этинин еф-фективлщини ]уксэлтмэк мэгсэдилэ, Ьэмчинин бир сыра ичтимаи-тэЬлукэли эмэллэрин криминаллашдырылмасы зэрурэтини шэртлэндирир. Вэзифэ чишуотлэри, девлэт апаратындакы коррупаф илэ мубаризэ вэ сайр тэЬлукэ-ли эмэллэр Ьаггында нормаларын да тэкмиллэщдирилмэ-синэ еЬтеуач вардыр. Этраф муЬитин чэмицэтдэ ролунун артмасы кэлэчэк ЧМ-дэ мустэгил "еколожи чина]этлэр" фэслинин нэзэрдэ тутулмасыны зэрури едир. Елми-тех-ники просес техниканын ]ени невлэриндэн, аваданлыг-дан, материаллардан, чэмицэтин мэнафе]инэ гаршы ис-тифадэ етмэ]э имкан ]арадыр вэ бу нисбэтэн ]ени эмэл-лэрин криминаллашдырылмасы зэрурэтини догурур. Бу ил к невбэдэ компутер сферасында эмэллэрин криминал-лашдырьшмасы проблеминэ чидди диггэт ]етирилмэли-дир. Инсан Ьэ]атынын, сэЫ1этинин, шэрэф вэ лэ]агэти-нин, мулки^этинин хусуси чш^эт-Ьугуги гащада муда-фиэсинэ еЬтщач вардыр. Шэхсицэтин чинajэт-hYгyги му-дафиэси бе]нэлхалг мугавилэ, конвенсща вэ сазишлэрэ у]'гун олмалыдыр. Диссертантын зэннимчэ бурада крими-наллашдырма гэрарларынын гэбул олунмасы зэруридир.
Диссертасща ишиндэ чина]эт Ьугуги мYдaфиэjэ еЬ-тщач олан конкрет эмэллэрин мэгсэдэу)гунлугу, елмили-]и вэ практики зэрурэти муфэссэл сурэтдэ эсасландыры-лыр.
1ени чина]эт ганунверичилщин Ьазырланмасы нэин-ки криминаллашдырма, Ьэтта эмэлин криминаллыгынын арадан галдырылмасы (декриминаллашдырма) саЬэсиндэ дэ бир сыра мурэккэб проблемлэрин Ьэлл олунмасы илэ
баглыдыр. Диссертасща ишиндэ белэ бир мудцэа эсас-лавдырылыр ки, декриминаллашдырманын эсасы ашагы-)цакы амиллэрдир: биринчи - эмэлин ичтимаи-тэЬлукэли-лилик характеринин вэ дэрэчэсинин дсуишмэси, ичтимаи тэЬлукэлил^ин ашап>1 душмэси, икинчи чина]эт-Ьугуги гадаганын мэгсэдэу]гун олмамасы барэдэ муЬакимэ jy-pyTMeje имкан верэн амиллэрин мэчму]у. Диссертасща ишинин нэтичэсиндэ диссертантын вачиб cajflbiFbi нэти-чэлэр экс олунмушдур.
Диccepтacиja ишинин мэзмуну ашагыдакы елми эсэрлэрдэ экс олунмушдур:
1. Б.Назьуев. Криминаллашдырманын нэзэри проб-лемлэри. Бакы, "ТэЬсил" нэшр1щаты, 1998-чи ил. 85 с.
2. Б.Назьуев. Криминаллашдырма - чина]эт cnjac9-тинин h9jaTa кечирилмэси усулу кими. "Ганун", № 20, 1997, с.26-28.
3. Б.Назьцев. Криминаллашдырманын принсиплэри. "Ганунчулуг", №2, 1998, с.13-18.
4. Б.Назьуев. Криминаллашдырма вэ прогнозлаш-дырма. Еколоюф, фэлсэфэ, мэдэшщэт. Елми мэгалэлэр мэчмуэси. 20-чи бурахылыш, Бакы, "Елм", 1999, с.94-97.
5. Б.Назьуев. Криминаллашдырманын перспектив-лэри. Еколоюф, фэлсэфэ, модэни^эт. Елми мэгалэлэр мэчмуэси, 21-чи бурахылыш, Бакы, "Елм", 1999, с.44-48.
6. Б.Назьуев. Декриминаллашдырма криминаллашдырманын экс просеси кими "Ганун", № 8, 1999, с.29-32.
7. Б.Назьуев. Гуввэдэ олан ганунверичилэдин инки-шафы илэ элагэдар криминаллашдырма - Ьугуги девлэт вэ ганун, № 5, 1999, с.39-40.
НАЗЫЕВ Б.И.
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ КРИМИНАЛИЗАЦИИ РЕЗЮМЕ
Рассмотрение теоретических вопросов криминализации и анализ действующего уголовного законодательства республики позволяет нам придти к следующим выводам (заключениям):
1.К сожалению наука уголовного права, на сегодняшний день, не располагает четкой разработанной научно обоснованной теорией криминализации. Это обстоятельство создаст серьезные препятствия в процессе подготовки нового уголовного кодекса страны. Поэтому разработка научной теории об основаниях, условиях и принципах признания деяния преступным и уголовно-наказуемым входит в содержательную сторону уголовно-правовой политики государства.
2. Принципиальным и важнейшим в теории криминализации несомненно является проблема оснований уголовно-правового запрета, т.е.то, что обусловливает допустимость, возможность и целесообразность признания деяния преступным и уголовно-наказуемым. Анализ различных точек зрения по этому вопросу позволило нам считать, что при криминализации деяния следует различать основания уголовно-правового запрета и условия, которые влияют на принятые решения и должны быть учтены при отнесении того или иного деяния к разряду преступных.
3. Надо учитывать, что законодатель при принятии решения о криминализации деяния не представляет себе
результаты, которые поступают после установления уголовно-правового запрета. Поэтому научное прогнозирование результатов криминализации представляет собой одну из форм научного познания.
4. И так, для того, чтобы в законодательной практике принять решение об отнесении того или иного поведения к преступному и уголовно наказуемому, необходимо последовательно ответить по меньшей мере на четыре конкретных вопроса, а именно:' а)существует ли потребность (необходимость) в законодательном запрещении подобных действий; б)допустимо ли это запрещение в рамках существующей общественной и правовой системы; в) осуществимо ли оно с практической точки зрения; г) полезно ли (целесообразно ли) запрещение с учетом комплекса всех иных социальных, политических, психологических и т.п. обстоятельств.
5. Отсутствие научного подхода в процессе подготовки и принятия УК республики в 1960 г. привело к тому, что в течении 37 лет в уголовное законодательство было введено более 100 составов и выведено более 30 статей. Этот факт должет быть уроком нам при подготовке нового УК.
6. При подготовке нового УК наряду с криминализацией, необходимо уделить серьезное внимание также проблеме декриминализации, ибо наше уголовное законодательство характеризуется перегружностью запретами на малозначительные, на представляющие большой общественной опасностью деяния, борьба с которыми вполне эффективно может вестись административно-правовыми, гражданско-правовыми мерами.
NAZIYEV B J.
THE THEORETICAL PROBLEMS OF CRIMINALIZATION
RESUME
Consideration of the theoretical issues of criminalisation and analysis of the acting of the criminal legislation in the Republic allows us to come to the following conclusions:
1. Unfortunately, at present, the science of criminal Lw d.oesn't possess an accurate eloborated and scientifically substantiated theory of criminalisation. This circumstance will create serious obstacles in the propess of working out the new criminal code of the country. That's why the scientific theory of the bases, conditions and principles of recongnition of the criminaly punishable deeds include the pithy side of the criminal law policy of the state.
2. No doubt, the principle and the most important point in the theory of criminalisation is the problem of the basis of the criminal law prohibition, i.e. what conditions the possibility and expediency of the recognition of the actions criminal and criminaly punishable. The analysis of the various points of view on this issue allowed us to consider that during the criminalisation of the actions the basis of the criminal law prohibition and should be discerned and they must be taken into consideration when referring this of that action to the category of criminal.
3. One should take into account that when a law-maker adopts the dicision on the criminalisation of the action doesn't emagine the results as they enter after the establishment of the criminal law prohibition. That's why the prognosis of the result of the criminalision is one of the scientific cognition forms.
4. Thus, in order to adopt a dicision about concerning this or that behaviour to criminal and criminaly punishable in the legislative practice, it is necessary to answer consistenly, at least, four concrete questions, namely: a) whether a necessity of such actions in the legislative prohibition exists; b)whether this prohibition in the frame of existing social and legal systems is permissible; c) whether it is practicabl from the practical point of view; d) whether with regard for the complex of all social, political, psychological and other circumstances the prohibition is expedient.
5. Lack of scientific approach in the process of preparing and adopting CC of the Republic in 1960 led to the fact that during 37 years more than 100 components were included to the criminal legislation and over 30 articles were taken out. When preparing the new CC this fact should be a good lesson for us.
6. When preparing the new CC, besides the criminalisation, it is also necessary to spare a serious consideration to the problem of decriminalisation, because our criminal legislation is characterised by the overload of less important prohibitions to the actions of big social danger, while the struggle agains them can be effectively caried out by the measures of the administrative law and civil law.
